18.10.2021  |  Yazar: Özkan Korkmaz

Kök Hücre Nedir, Kök Hücre Tedavisi Nasıl Yapılır?

Kök hücre, insan vücudunda bulunan hücrelerden kendini yenileyebilen ve farklı hücre tiplerine dönüşebilen hücrelerdir.

İnsan yaşamının devam etmesini sağlayan faktör organlar ve dokulardır. Sadece insanlarda değil, hayvanlarda da yaşamın devam etmesini sağlayan etken organlar ve dokulardır. Organ ve dokular, hücrelerden oluşur. Bazı hücreler kendini yenileyebilir, bölünerek farklı hücre tipine dönüşebilirler. Bu tip hücrelere “kök hücre” denir.

Kök Hücrenin Görevi Nedir?

Kök hücre, tek başına yüzbinlerce hatta milyonlarca hücreye bölünebilir niteliğe sahiptir. Buna ek olarak kök hücreler, kendini yenilemek için de bölünerek çoğalabilme özelliğine sahiptirler.

Kök hücreleri diğer hücrelerden ayıran bir özellik, bunların oksijen taşıma görevini hormonal ve sinirsel iletimini sağlayamamalarıdır. Ancak bu görevi gören hücrelerin yenilenmesini ve çoğalmasını üstlenirler. Kısaca kök hücre; ömür boyu kendini yeniler, farklı hücrelerin oluşumunu sağlar, kendini yenilemek için bölünüp çoğalabilir. Yani insan hayatının devam edebilmesi için gerekli hücrelerin oluşumunu sağlayan hücrelerdir.

Kök Hücreler Yaşa Bağlı Azalır mı?

İnsan hayatının önemli bir etmeni olan kök hücre, ömür boyu kendini yenileyebilme ve diğer hücrelerin oluşumunu sağlamak için çalışır. Ancak yeni doğan bir bebek ile 65 yaşındaki bir insandaki kök hücre sayısı aynı değildir. Bilimsel olarak kanıtlanan verilere göre yeni doğan bir bebeğin her 10 bin hücresinden biri kök hücre iken 65 yaşındaki birinin 1 milyon hücreden sadece biri kök hücredir. Yaşlanma belirtisi, yaşlılık döneminde kendini gösteren hastalıklar, yüz çizgileri ve daha aklınıza gelebilecek her şey aslında azalan kök hücrelerdir. Kök hücrelerin azalması, organ ve dokuların görevini yerine getirememesine neden olur bu da görünürde yaşlı insanların hem fiziki açıdan hem de ruhsal açıdan yetişkin ya da genç birine göre daha az aktif olduğunu gösterir.

Kök Hücre Nedir?

Kök hücre, insan yaşamının devam edebilmesi için sahip olduğu doku ve organların temelini oluşturan, yenilenebilen ve diğer hücrelerin büyüyerek çoğalmasını sağlayan hücre tipleridir. İnsanın sağlıklı yaşayabilmesi için vücudunda birçok hücre bulunmaktadır. Hücreler, henüz anne karnında iken oluşmaya başlar ve yaşam boyu varlığını sürdürür. Kök hücre ise diğer hücrelerden farklı olarak çoğalabilen, diğer hücrelerin büyümesine ve çoğalmasına katkıda bulunan ve aynı zamanda kendini yenilemek için parçalara bölünebilen ve yenilenebilen hücrelerdir. Bu hücreler de henüz anne karnında iken oluşmaya başlar ve ömür boyu hayatta kalmaya devam eder fakat yukarıda da belirttiğimiz gibi kök hücre sayısı yaş ilerledikçe azalmaya başlar.

Kök hücreler tek tipten oluşmaz, birçok farklı tipte kök hücre bulunmaktadır. Somatik kök hücre ve “iPS hücreleri” olarak tanımlanan uyarılmış pluripotent kök hücreler de insan vücudunda bulunan kök hücre tipleri arasında yer almaktadır.

Kök Hücre Nakli

Modern tıp teknolojisinin gelişmesi ile birlikte farklı insanlardan alınan kök hücreler, başka insanlara aktarılabilmektedir. Bu gelişmiş teknoloji sayesinde birçok hastalığın tedavisi mümkün hale gelmektedir. Kişiye doğrudan damar yolu ile kök hücre nakli yapılabildiği gibi hasarlı organa direkt olarak nakledilebilen kök hücre, vücuda girdiğinde yine çoğalma özelliğini kullanır ve böylelikle var olan hastalığın iyileşmesi daha kısa zaman alır.

Kök Hücre Tedavisi Nedir?

Kök hücre tedavisi, kişinin organ ya da dokularında oluşan hasarların onarılması için uygulanan bir tedavi yöntemidir. Günümüz tıp dünyasının fazlaca ilerlemiş olması sayesinde, insan sağlığının yeniden yerine gelmesi, eski dönemlere göre daha kolaydır. Kök hücreler, kişinin kendisinden ya da yarı uyumlu dönorden alınarak yapılan bir tedavidir. Bu tedavinin uygulanmasının nedeni, hastanın hasarlanan doku, organ ya da hücrelerinin yenilenmesidir. Direkt olarak damar yolundan uygulanabildiği gibi hasarlı dokuya da uygulanabilmektedir. Kök hücreler kişinin vücuduna girdiği andan itibaren çalışma prensibine uygun şekilde hareket eder ve böylelikle hasarlanan doku, organ ya da hücreler kendini yenilemeye başlar.

Kök hücreler, daha önceki dönemlerde sadece kemik iliğinden alınan kök hücrelerle kök hücre tedavisi uygulanabiliyordu. Ancak gelişen tıp teknolojisi sayesinde günümüzde periferik kandan ve kordon kanından da kök hücre alınabilmektedir. Buna ek olarak yumurtadan (embriyonik kök hücre) ve yağ dokusundan da kök hücre elde edilebilmektedir. Birçok hastalığın tedavisinde uygulanan kök hücre tedavisi, özellikle; kalp, beyin ve sinir hastalıklarında uygulanan bir tedavi yöntemidir.

Kök hücre tedavisinin uygulandığı farklı sağlık durumları da vardır. Özellikle aşağıda sayacağımız durumlarda, kök hücre tedavisi daha fazla uygulanmaktadır.

Kök hücre tedavisi ya da diğer bir deyişle kök hücre tedavisinin hangi hastalıklar üzerinde etkili olduğu konusunda araştırmalar yapılmaya devam ediyor. Yapılan bilimsel araştırmalara göre bu tedavi yönteminin Alzheimer, Parkinson gibi progresif hastalıkların tedavisinde kullanılmasına ek olarak omurilik yaralanmalarına ve beyin damar tıkanıklığına paralel olarak gelişen inme gibi ciddi hastalıkların tedavisinde de kök hücre uygulanabilmektedir. Yani sonuç olarak hangi hastalıklara kök hücre tedavisi uygulanır sorusuna kısa şekilde cevap vermek doğru değil, çünkü her geçen gün tedavi edilebilecek hastalık sayısı artmaya devam etmektedir.

Kök Hücre Nakli Hangi Hastalıklara Uygulanır?

Pek çok hastalığın tedavisinde kullanılan ve günümüz teknolojisi sayesinde kişilerin daha kısa sürede sağlığına kavuşmasını sağlayan kök hücre tedavisi; ortopedi, nöroloji, göz ve travmatoloji gibi alanları başta olmak üzere birçok alanda kullanılmaktadır. Kök hücre naklinin yapılabilmesi için gerekli olan tek şey ise hastanın uygun yaşta ve fiziksel özelliklere sahip olmasıdır. Kök hücre tedavisinin en çok yapıldığı hastalıklar şunlardır;

Kök Hücre Bağışı Nasıl Yapılır?

Kök hücre bağışı, 18-50 yaş arasında olan her sağlıklı kişinin yapabileceği bir şeydir. Tipik kan bağışına benzer şekilde yapılan kök hücre bağışı, farklı tiplerde yapılsa da en yaygın olarak yapılan bağış tipi “priferik” kök hücre bağışıdır. Priferik kök hücre bağışı, vücutta dolaşımda olan kandan toplanan kök hücrelerdir.

Kök hücre alınmadan önce bağışçıya 4-5 gün süre boyunca ilaç verilir. Bu ilacın verilmesinin amacı, kök hücrelerin dolaşımdaki kana karışmasıdır. Bu işlemin tamamlanmasının ardından bağışçının koluna kateter takılarak alınan kan özel bir makineye bağlanır. Yaklaşık 2 saat süren bu işlemde, vericiye yan etki edecek herhangi bir durum söz konusu olmaz.

Alınan Kök Hücre Hemen Kullanılabilir mi?

Bağışçıdan alınan kök hücre, hemen de kullanılabilir ya da saklanmak üzere muhafaza da edilebilir. Kök hücre bankacılığı, tam olarak bağışçılardan alınan kök hücreleri saklar ve gerekli görülmesi durumunda, tıpkı kan bağışında olduğu gibi hastalara nakledilir.

Kök Hücre Tedavisinde Kullanılan Yöntemler

Kök hücre tedavisi, modern tıp teknolojisinin gelişmesi ile birlikte daha fazla alanda uygulanmaya başladı. Özellikle lösemiler, lenfomalar, multipl myelom gibi kan kanserlerinin sık görülen tipleri gibi hastalık grubu ile birlikte ülkemizde sıklıkla görülen talasemi gibi kalıtsal hastalıklar, bazı bağışıklık sistemi hastalıkları gibi alanlarda da kök hücre tedavisi uygulanmaktadır.

Otolog Kök Hücre Tedavileri

Kanser hastalıklarının her geçen gün arttığı dünyamızda, tıp dünyası bu hastalıklara karşı yeni girişimlere ulaşarak hastalıkların tedavilerine ışık tutacak gelişmelere imza atmaya devam ediyorlar. Bu gelişmelerden biri olan otolog kök hücre nakli de başarılı sonuç veren yöntemlerden biridir.

Otolog tedavilerin yapılmasının amacı, hastalara yüksek dozda kemoterapi veya beraberinde uygulanan radyoterapi verilerek hastalarda bulunan zararlı hücreleri yok etmektir.

Otolog Kök Hücre Tedavileri

Otolog kök hücre nakli yapılmadan önce hastanın bazı tetkiklerden geçmesi gerekir. Akabinde, hastadan kan yapıcı sağlıklı kök hücreleri toplanır. Kök hücrelerin toplanması için günümüzün geliştirilen tıp alanına sunulan aferez cihazları kullanılmaktadır. Bu cihazlar, hastanın damarlarında dolaşım halinde olan kanından hücre toplamak için kullanılmaktadır.

Hastadan kök hücre toplanırken, kişinin kilosu başına 3 milyon kök hücre toplanır. Bu işlem tamamlandıktan sonra kök hücreler nakledilinceye kadar özel yöntemlerle dondurularak saklanır. Kök hücrelerin dondurulması işlemi, oldukça uzun süre etkisini koruyabilmektedir. Bu aşama tamamlandıktan sonra yani kök hücreler istenen seviyeye geldikten sonra hastaya nakledilir.

Otolog hücre nakli yapılmadan önce hastaya yüksek dozda kemoterapi uygulanır. Bunun amacı, hücre nakli yapılmadan önce zararlı olan hücrelerin ölmesini sağlamaktır.

Allojenik Kök Hücre Tedavileri

Allojenik kök hücre tedavisi, otolog kök hücre tedavisine göre biraz daha farklı şekilde uygulanmaktadır. Otolog hücre naklinde, kişinin kendi kök hücreleri kullanılırken, allojenik tedavilerde, sağlıklı bireylerden alınan kök hücreler hastaya nakledilir.

Allojenik Kök Hücre Tedavileri

Allojenik kök hücre tedavisi, otolog kök hücre tedavisine göre biraz daha farklı şekilde uygulanmaktadır. Otolog hücre naklinde, kişinin kendi kök hücreleri kullanılırken, allojenik tedavilerde, sağlıklı bireylerden alınan kök hücreler hastaya nakledilir.

Allojenik Kök Hücre Tedavisi Nasıl Uygulanır?

Allojenik kök hücre tedavisi de yine otolog kök hücre naklinde olduğu gibi öncelikle hastaya yüksek dozda kemoterapi ve radyoterapi verilerek hücrelerin ölmesi sağlanır. Daha sonra sağlıklı bireylerden alınan kök hücreler hastaya nakledilir.

Amaç aynı olsa da allojenik kök hücre tedavisi, otolog kök hücre naklinden daha farklı şekilde seyreder. Allojenik kök hücre nakli olan hastalarda kan grubunun değişmesinin nedeni de yine farklı bireylerden alınan kök hücrelerinden kaynaklanmaktadır. Buna ek olarak sağlıklı bireyden alınan kök hücreleri ile birlikte immün sistem (bağışıklık sistemi) hücrelerinin de nakledilmesi durumu söz konusu olabilmektedir.

Allojenik kök hücre naklinde görülen bir durum ise “graft versus host” hastalığının oluşmasıdır. Bunun nedeni, allojenik nakil sırasında bağışçının lenfositlerinin hastada gördüğü bazı hücreleri yabancı olarak algılamasıdır. Bu tip durumlara karşı, nakilden sonra hastaya bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlar verilerek bağışçının lenfositlerinin savaşçı kapasiteleri baskılanmaya çalışılır. Başta bu durumun hasta açısından olumsuzluk olarak değerlendirilse de uzmanlara göre bu durumun hasta sağlığı açısından bazı faydalarının olduğu da söylenmektedir. Uzmanlara göre hastanın vücudunda bulunan kanserli hücreler lenfositler ile öldürülür

Kök Hücre Hakkında Sık Sorulan Sorular

Kök Hücre ile hangi hastalıklar tedavi edilebilir?

Kök hücre ile birçok hastalığın tedavisi yapılabilmektedir. Kemik iliği kanseri, lenforma, hodgkin lenforma, lösemi, anemi, akdeniz anemisi, organ kanserleri ve daha birçok hastalığın tedavisinde kök hücre tedavisi uygulanabilmektedir.

Embriyonik kök hücre nedir?

Embriyonik hücreler, memeli blastosistindeki iç hücre kitlesinden elde edilen özel pluripotent hücrelerdir. Kendi kendini yenileme özelliğine sahip olan bu hücreler, farklılaşabilme yeteneğine de sahiptirler.

Kök hücreler nereden elde edilir?

İnsan vücudunun pek çok doku ve organında bulunabilen kök hücreler, en çok Kemik iliği, Sinir sistemi, Beyin, Sindirim sistemi, Kalp, Akciğer, Cilt, Yağ dokusu ve özellikle Bebek Kordon Kanı ve Göbek Kordonu gibi yerlerde elde edilir.

Kök hücre nasıl toplanır?

“Aferez” adı verilen yöntem ile vericinin dolaşımdaki kanından elde edilen kök hücre, istenirse alındıktan hemen sonra kullanılabilir ya da ihtiyaca binaen kök hücre bankacılığı tarafından muhafaza edilerek gerektiği zaman kullanılabilir. Kök hücre alma işlemi 2 saat kadar sürmektedir.

Kök hücre bağışı yapmak zararlı mı?

Kök hücre bağışı, kan bağışı gibi bir işlemdir. Sadece kök hücre alınmadan 2-5 gün öncesinde bağışçıya ilaç verilir ve bu işlemden sonra kan bağışı yapılır gibi alınır. Herhangi bir yan etkisi bulunmamaktadır

Otolog kök hücre nakli ne kadar sürer?

Kana verilen kök hücreler, bu işlemden sonra kan hücrelerinin artması için kemik iliğine işler. Bu durum yaklaşık nakilden 2-4 hafta sonra gerçekleşir. Hastanın nakilden sonra bağışıklık sisteminin tamamen düzelmesi için 2-3 ay kadar zamana ihtiyaç vardır.

Otolog kit ne demek?

Otolog kit, hastanın kendi kök hücrelerinin alınarak gerekli işlemlerden sonra damar yolu ile yeniden hastaya nakledilmesine verilen isimdir.

Otolog kemik iliği nakli nasıl yapılır?

Hastanın kendi kanından ya da kemik iliğinden alınan kök hücreler dondurulur. İstenen seviyeye ulaştıktan sonra hastaya yeniden nakledilir.

Allojenik kit nedir?

Allojenik kit, sağlıklı bireylerden alınan kök hücrelerin kanserli hastaya nakledilmesine verilen isimdir.

Allojenik hücre nedir?

Hastaların yakınlarından (kardeş, anne-baba) ya da uzak akraba ya da tamamen yabancı sağlıklı bireylerin kemik iliğinden veya çevre kanından alınan kök hücrelerin nakledilmesine verilen isimdir.